Το Νιόβρη του 1990, σε σύσκεψη των εκπροσώπων των Επαρχιακών Ενώσεων Κοινοτήτων που πραγματοποιήθηκε στη Λεμεσό, αποφασίστηκε η ίδρυση της Παγκύπριας Ομοσπονδίας Ενώσεων Κοινοτήτων, απόφαση που υλοποιήθηκε το Φεβράρη του 1992 με την εγγραφή της ως Σωματείο. Το 1996, για πρακτικούς κυρίως λόγους, η Γενική Συνέλευση αποφάσισε τη μετονομασία της σε Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου. Πρωταρχικός στόχος της Ένωσης είναι να συμβάλει στην ενίσχυση του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κυρίως με τον εκσυγχρονισμό των υφισταμένων νομοθεσιών με τις οποίες ιδρύονται και λειτουργούν οι Τοπικές Αρχές στις Κοινότητες-Μέλη της, είτε ως Συμβούλια Βελτιώσεως είτε ως Χωρητικές Επιτροπές. Ο στόχος αυτός σε μεγάλο βαθμό επιτεύχθηκε για τα 71 Συμβούλια Βελτιώσεως με την τροποποίηση στις 9 Μαίου 1997 του άρθρου 6 του περί Χωρίων (Διοίκηση και Βελτίωση) Νόμου και την ανάληψη της Προεδρίας των Συμβουλίων Βελτιώσεως από τον Κοινοτάρχη.
Στις 24 Ιουνίου 1999 ψηφίστηκε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων ο Περί Κοινοτήτων Νόμος (Ν.86(Ι)/99) και στις 9 Ιουλίου 1999 τέθηκε σε ισχύει με τη δημοσίευσή του στην επίσημη εφημερίδα της Δημοκρατίας και εκπληρώθηκε έτσι ο θεσμικός εκσυγχρονισμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Με τη θέσπιση του πιο πάνω Νόμου εισάγονται σημαντικές αλλαγές στο σύστημα διοίκησης των Αρχών τοπικής διοίκησης των Κοινοτήτων όπως είναι η συγκέντρωση των εξουσιών διοίκησης όλων των τοπικών υποθέσεων που προβλέπονται από τον πιο πάνω Νόμο στα Συμβούλια συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που προηγούμενα ανήκαν στην αρμοδιότητα των Συμβουλίων Βελτιώσεως, Χωρητικών Αρχών, Επιτροπών Υγείας και Επιτροπών Υδάτων οι οποίες από την ημερομηνία έναρξης της ισχύος του πιο πάνω Νόμου έπαυσαν να υπάρχουν.
Παράλληλα, από την ημέρα της ίδρυσης της η Ένωση ανέπτυξε πολύμορφη και πολύπλευρη δραστηριότητα, για την προστασία και εξυπηρέτηση των καλώς νοουμένων συμφερόντων των Κοινοτήτων και των κατοίκων τους. Για προώθηση του στόχου αυτού κατέβαλε κάθε προσπάθεια για οικονομική ενίσχυση των Κοινοτήτων και συμμετοχή των αιρετών αρχόντων τους στα κέντρα λήψεως των αποφάσεων, έτσι που να ακούεται και η δική τους φωνή εκεί όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις.
Αναμφίβολα, η συμβολή της Ένωσης Κοινοτήτων Κύπρου στην αξιόλογη πρόοδο που πραγματικά έγινε τα τελευταία χρόνια στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ήταν σημαντική.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει να διαδραματίσει το δικό της σημαντικό ρόλο μέσα στις δύσκολες στιγμές που διέρχεται η πατρίδα μας, στο νέο αιώνα της παγκoσμιoποίησης και τις μεγάλες προκλήσεις των καιρών μας, ένα βήμα πριν την ένταξη μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποστολή μας μέσα στις νέες ταχύτατα μεταβαλλόμενες συνθήκες είναι τόσο η ανάπτυξη των Κοινοτήτων μας όσο και η βελτίωση του επιπέδου ζωής των κατοίκων τους. Η Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου θα συνεχίσει να διαδραματίζει εποικοδομητικά το ρόλο της ως το ανώτατο συλλογικό όργανο και εκπρόσωπος των Κοινοτήτων στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Σε αυτή της την προσπάθεια η περαιτέρω ενεργός εμπλοκή των αιρετών αρχόντων των Κοινοτήτων στα συλλογικά όργανα της Ενωσης, καθώς και των απλών πολιτών στις εκδηλώσεις που πραγματοποιεί είναι πράξη απαραίτητη, που θα ενισχύσει σημαντικά τη δύναμη και τη φωνή της, έτσι που να γίνει πιο αποτελεσματική στις διεκδικήσεις της, αλλά και να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις μεγάλες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας. Το παρόν περιγράφει σε γενικές γραμμές το ιστορικό της Ένωσης και τις κύριες δραστηριότητες της από την ίδρυσή της.
Η Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου από την ημέρα δημιουργίας της έχει ως στόχο την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν καθημερινά οι κοινότητες, τόσο σε θεσμικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο και αγωνίζεται για την ορθολογιστική ανάπτυξη των κοινοτήτων, τη βελτίωση του επιπέδου ζωής των κατοίκων τους, διεκδικώντας κίνητρα με στόχο την παραμονή τους στις κοινότητες τους και ιδιαίτερα δε, στις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές, έτσι που να περιορισθεί και να αποτραπεί η αστυφιλία. Η Ένωση Κοινοτήτων καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να επηρεάζει τη διαμόρφωση της πολιτικής που αφορά στο στάδιο της μελέτης και διατύπωσης των κυβερνητικών θέσεων, ώστε η τελική λήψη αποφάσεων να ενσωματώνει τις απόψεις της.
Γι’ αυτό το σκοπό βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία και έχει επαφές με τα αρμόδια υπουργεία και άλλους φορείς, καθώς και με τη Βουλή. Μια από τις σημαντικές λειτουργίες της Ένωσης είναι η εκπροσώπησή των κοινοτήτων στο εξωτερικό με τη συμμετοχή σε διεθνή όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης και στην εκπροσώπησή της σε διάφορα τοπικά και διεθνή συνέδρια. Μεταξύ άλλων η Ένωση Κοινοτήτων αναλαμβάνει και προσπάθειες για περαιτέρω συνεργασία μεταξύ των κοινοτήτων, γεγονός που θα αποβεί προς όφελος των ίδιων των οργανισμών, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα οικονομικά τους. Προς αυτή την κατεύθυνση, διοργανώνει χοροεσπερίδες, καθώς και άλλες επαρχιακές και περιφερειακές εκδηλώσεις, έτσι που να συναντώνται οι πρόεδροι και τα μέλη των κοινοτήτων, να ανταλλάσσουν απόψεις, εμπειρίες, προβληματισμούς για τα κοινοτικά θέματα και να αναπτύσσονται περαιτέρω οι σχέσεις τους.
Η Ένωση δραστηριοποιείται έντονα και στη διοργάνωση επιμορφωτικών σεμιναρίων που απευθύνονται στους προέδρους, τα μέλη και στους γραμματείς των κοινοτικών συμβουλίων, ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και τις νομοθεσίες. Πραγματικά, η δραστηριότητα της Ένωσης είναι έντονη και πολυεπίπεδη, αφού επιλαμβάνεται όλων των θεμάτων και προβλημάτων που αφορούν και αντιμετωπίζουν οι Κοινότητες. Καταβάλλει συνεχείς προσπάθειες για επίλυση των πολλών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν καθημερινά τα Κοινοτικά Συμβούλια τόσο σε θεσμικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Γενικά προάγει τους καταστατικούς σκοπούς της ίδρυσής της που είναι η προάσπιση και προώθηση των εξουσιών, συμφερόντων, δικαιωμάτων και προνομίων των μελών και γενικά της ανεξαρτησίας και αυτοτέλειας των τοπικών αρχών του τόπου.
Ιδρυση των Επαρχιακών Ενώσεων Κοινοτήτων και της Ενωσης Κοινοτήτων Κύπρου
Η ανάγκη της οργάνωσης των κοινοτήτων τόσο σε επαρχιακό όσο και σε παγκύπριο επίπεδο για από κοινού αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν διαφάνηκε σε σύσκεψη των χωριτικών αρχών που πραγματοποιήθηκε το 1981 στη Λεμεσό με σκοπό τη συζήτηση και αντιμετώπιση κάποιων θεμάτων σε σχέση με τους Ημικρατικούς Οργανισμούς ΑΗΚ και ΑΤΗΚ. Στη συνέχεια το 1988, πρώτα στην επαρχία Λεμεσού και ακολούθως στις επαρχίες Λάρνακας, Λευκωσίας, Πάφου και Ελεύθερης Αμμοχώστου, πραγματοποιήθηκαν τα ιδρυτικά συνέδρια των Επαρχιακών Ενώσεων Κοινοτήτων, από τα οποία αναδείχθηκαν προσωρινά συμβούλια με όρους εντολής τη διοργάνωση εκλογικών συνεδρίων και την εγγραφή των Ενώσεων σε Σωματεία. Ακολούθησαν τα εκλογικά συνέδρια από τα οποία αναδείχθηκαν τα πρώτα διοικητικά συμβούλια των Επαρχιακών Ενώσεων Κοινοτήτων, που σύμφωνα με της σχετική πρόνοια των καταστατικών τους ήταν εννιαμελή και τα αποτελούσαν ο πρόεδρος, ο αντιπρόεδρος, ο γενικός γραμματέας, ο ταμίας και πέντε μέλη. Στους μήνες που ακολούθησαν τα διοικητικά συμβούλια των Επαρχιακών Ενώσεων Κοινοτήτων πραγματοποίησαν συνέδρια τόσο σε επαρχιακό επίπεδο όσο και κοινές συσκέψεις και συνέδρια όλων των Επαρχιακών Ενώσεων σε παγκύπριο επίπεδο.
Τόσο σε κοινές συσκέψεις όσο και συνέδρια διαπιστώθηκε πολύ σύντομα η ανάγκη για ίδρυση ενός ανώτατου συλλογικού οργάνου εκπροσώπησης των Επαρχιακών Ενώσεων Κοινοτήτων και κατ’ επέκταση όλων των κοινοτήτων υπεύθυνα τα κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες τόσο σε θεσμικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο και να αγωνίζεται πάντα για την ορθολογιστική ανάπτυξη των κοινοτήτων. Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε επιβεβλημένη, αποτέλεσε αντικείμενο διαβουλεύσεων συσκέψεις των συμβουλίων και των Επαρχιακών Ενώσεων Κοινοτήτων, που πραγματοποιήθηκαν από το 1988 μέχρι και το 1990.
Οριστική απόφαση για την ίδρυση του ανωτάτου συλλογικού οργάνου των τοπικών αρχών των κοινοτήτων με την επωνυμία Παγκύπρια Ομοσπονδία Ενώσεως Κοινοτήτων, λήφθηκε το Νοέμβριο του 1990 σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στη Λεμεσό και στην οποία αντιπροσωπεύτηκαν όλες οι Επαρχιακές Ενώσεις Κοινοτήτων με τους προέδρους και τους ταμίες τους, οι οποίοι απετέλεσαν και το πρώτο προσωρινό Διοικητικό Συμβούλιο της υπό ίδρυση Ομοσπονδίας.
Πρώτο μέλημα της Ομοσπονδίας ήταν η ανάληψη του ουσιαστικού ρόλου της ως συλλογικού οργάνου προάσπισης και εξυπηρέτησης των συμφερόντων των κοινοτήτων, να καταστεί το μέσο πληροφόρησης και ανταλλαγής χρήσιμων απόψεων κι εμπειριών έτσι που οι Κοινοτάρχες και τα μέλη των τοπικών αρχών των Κοινοτήτων, να αντιμετωπίζουν τα διάφορα προβληματα που παρουσιάζονται σε όλες σχεδόν τις Κοινότητες, καθημερινά. Στις προτεραιότητες της Ένωσης τέθηκε ευθύς εξαρχής και η οικονομική αυτάρκεια και η οικονομική αυτοδιαχείριση των οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Υπαίθρου και η εμπλοκή των αιρετών τοπικών αρχών στα κέντρα λήψης αποφάσεων για θέματα που αφορούσαν τις Κοινότητες. Με πολύ μόχθο τα κατάφεραν, Ομοσπονδία Κυβέρνηση και Βουλή αναγνώρισαν τον ουσιαστικό ρόλο της και ως συλλογικό όργανο άρχισε να καλείται σε όλες τις επιτροπές που ασχολούνται με θέματα που αφορούσαν τις Κοινότητες. Αποτέλεσμα τούτου, η αύξηση και επέκταση των δραστηριοτήτων και του όγκου εργασίας της Ομοσπονδίας.
Έτσι, η Ομοσπονδία προχώρησε στην ενοικίαση γραφείων στη Λευκωσία και τον Ιούλιο του 1993 προσέλαβε ως γραμματέα της Ομοσπονδίας τον Κ.Παναγιώτη Δαμιανού. Τον Οκτώβριο του 1994, πραγματοποιήθηκε Καταστατικό Συνέδριο στον Αγρό με νέο Διοικητικό Συμβούλιο που αναδείχθηκε στις εκλογές που προηγήθηκαν στις Επαρχιακές Ενώσεις Κοινοτήτων. Σ’αυτό αποφασίσθηκε και η μετονομασία της Παγκύπριας Ομοσπονδίας Ενώσεως Κοινοτήτων σε Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου.